Nie wiem czy to jest przypadek. Podobno ich nie ma ale kto go tam wie! W każdym razie ostanie dni poświęciłem na „odkurzenie” swojej biblioteki i wyszperanie tytułów których przez lenistwo lub zapomnienie nie miałem okazji przeczytać. Jednym z nich jest wywiad-rzeka z Józefem Bocheńskim, ojcem dominikaninem, znanym filozofem zajmującym się m.in. marksizmem-leninizmem i analizą współczesnego przedsiębiorstwa. Był uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej, uczestnikiem kampanii wrześniowej i bitwy pod Monte Cassino.
Chciałbym zaprezentować fragment rozmowy z nim na temat patriotyzmu. Warto chyba wrócić do podstawowych definicji często ostatnio używanego słowa. I chociaż definicja nie wydaje się zbyt wyczerpująca ale może tym lepiej. Pozwala jednak przemyśleć „zawartość” tego terminu i zastanowić się co on naprawdę oznacza.
W dzisiejszych czasach kiedy wiele słów się zdezawuowało, jest niewłaściwie używanych lub przeinacza się ich znaczenie, wydaje się cennym powrócenie do ich pierwotnego sensu.
Wywiad opublikowany pod tytułem: „Między Logiką a Wiarą” ukazał się w formie książkowej w1998. Przeprowadził go Jan Parys.
P. Rozmawiajmy dziś jednak nie o filozofii, ale o konkretnych pytaniach, jakie ludzie sobie stawiają. Czym jest patriotyzm, czy nie stracił on dzisiaj na swojej aktualności?
B. Zastanówmy się. Analityczny filozof nie wychodzi od pojęć, tylko od słów. Otóż mamy rzeczownik: „patriotyzm” i „patriota”. Występuje też przymiotnik: patriotyczne uczucia, patriotyczne hasła, patriotyczne czyny, patriotyczna postawa. Jest zasadą filozofii analitycznej, że nie należy nigdy zaczynać od abstraktów, a więc nie rozprawiać o żadnym patriotyzmie ale o patriocie. Otóż patriota to jest człowiek, który działa w pewien sposób. Mnie się przynajmniej wydaje, że patriota jest określony przez czyn patriotyczny. Tak więc centralnym pojęciem jest tu nie człowiek, tylko czyn patriotyczny. Jaki charakterna wyrażenie „patriotyczny” w stosunku do patriotycznego człowieka, patriotycznego hasła, patriotycznego uczucia, patriotycznego czynu? Jest jednoznaczne czy wieloznaczne? Myślę że jest analogiczne i to analogią atrybucji. Człowiek patriotyczny to nie taki, który wyraża swoje uczucia, ale który działa patriotycznie. Podstawowe jest więc działanie patriotyczne, a wszystko inne jest w stosunku do niego wtórne. Z kolei trzeba się zapytać: „jaki czyn jest patriotyczny?” Jaka jest różnica między czynem patriotycznym a innymi czynami pożytecznymi?
Powiedziałbym, że patriotyczny jest czyn, który przynosi korzyść ojczyźnie, jest bezinteresowny i wzorcowy. I tak można by iść dalej. Tak bym analizował pojęcie patriotyzmu. Trzeba zawsze pamiętać, że wyrażenia potoczne są w pewnym stopniu niejasne.
- Może jeszcze porozmawiajmy o tym, co zrobić, by patriotyzm nie przekształcił się w nacjonalizm?
- To jest już inne zagadnienie. Co to jest nacjonalizm? Mam wrażenie, że nacjonalizm łączy się z jakimś negatywnym odnoszeniem się do innych, czego w pojęciu patriotyzmu nie ma. Nacjonalista to taki, co Żydów albo Niemców nie lubi. Patriota po prostu robi swoje.
